ฉบับพิเศษของวารสารชื่อ ศิลปวัฒนธรรม.

พิมพ์ซ้ำกับฉบับพิมพ์ครั้งที่ 2, [แก้ไขและเพิ่มเติม] 2536.

การสลายตัวของราชอาณาจักรอยุธยา -- ระบบป้องกันตนเอง -- สงคราม พ.ศ.2307-2310 -- ระบบที่ไม่ทำงานของราชอาณาจักรอยุธยา -- การรื้อฟื้นราชอาณาจักรอยุธยาด้วยการเมืองแบบชุมนุม (พ.ศ. 2309-2314) -- พระราชประวัติก่อนเสวราชย์ -- ฐานะเมืองตาก "รัฐชายขอบ" -- การรื้อฟื้นพระราชอาณาจักรอยุธยา -- ราชอาณาจักรอยุธยาในการเมืองแบบชุมนุม (พ.ศ. 2310-2317) -- พระมหากษัติย์ในการเมืองแบบชุมนุม -- ขุนนางและลูกน้อง -- ปัญหาทางการเมือง : การคุมกำลังคน -- การสลายตัวของการเมืองแบบชุมนุม -- ศึกอะแซหวุ่นกี้และผลกระทบต่อการเมืองภายใน -- การรวมกลุ่มของเจ้าพระยาจักรี -- การเมืองของกลุ่มมอญ.

พระเจ้ากรุงธนบุรีทรงเป็นมนุษย์ที่มีกิเลส ตัณหา และความสง่างามของการเสียสละอันรุ่งโรจน์ คละเคล้าปะปนกันในการกระทำเหมือนมนุษย์ที่ยิ่งใหญ่อื่น ๆ ทรงเป็น "ชายร่างเล็ก" แต่พระราชประวัติ และวีรกรรมของพระองค์ยิ่งใหญ่นัก เป็นเหตุให้มีผู้แต่งเติมเสริมต่อเรื่องราวของพระองค์ ออกไปจนดูราวกับ "นิยาย" ทั้ง ๆ ที่สาระสำคัญของพระราชประวัตินั้นนิดเดียว.